سیل هم می تواند نعمت باشد، اگر...
درس هایی که از استاد آهنگ کوثر نیاموختیم!
به گزارش بی دانلود، با عنایت به تغییر شرایط اقلیمی در کره زمین و بحران کم آبی در کشور، وقت آن رسیده که با اَرج نهادن به پژوهشها و راهکارهای علمی و عملی اساتیدی همچون ˮآهنگ کوثرˮ و توجه به روش هایی وی در آبخوان داری؛ سیل را به یک نعمت مُبدل نماییم و بتوانیم آب جاری شده از سیل را برای تغذیه سفره های زیرزمینی و حاصلخیزی خاک به کار بگیریم.
به گزارش بی دانلود به نقل از ایسنا، نخستین تابستان قرن جدید در کشور ما توام با غافلگیری بزرگی از دل طبیعت بود. وقوع سیل آن هم در میانه تابستان سبب شد مردم مناطق مختلف کشور و دولت با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کنند. این سیل تابستانی که ۱۸ استان کشور را درگیر کرد و به پایتخت هم رسید؛ سبب شد شماری از هموطنان جان خویش را از دست دادند و صدمه های قابل توجهی به زیرساخت ها، خانه های مردم و حتی بناهای تاریخی وارد شد.
اما همین سیل می توانست برای کشورمان، آن هم در ایام گرم تابستان و در اوج بحران کم آبی در کشور از یک تهدید، به فرصت تبدیل گردد. بی گمان مدیریت سیل می تواند برای کشور کم آب ما به یک نعمت تبدیل گردد و دستکاری های انسان در طبیعت اگر در جهت مثبت باشد، می تواند مزایای قابل توجهی هم به همراه داشته باشد.
به نظر می رسد با عنایت به بروز این حوادث، گرمایش جهانی و تغییرات جوی حاکم بر کره زمین و از همه مهم تر، بحران کم آبی در کشور، وقت آن رسیده که به فکر بهره وری از آب جاری شده از سیل باشیم!
البته پیش از این بعضی از محققان کشور در این خصوص تلاشهای بسیار موفقی را داشته اند به صورتی که به این بهانه در این گزارش نگاهی داریم به طرح "آبخوان داری" که توسط دکتر "سید آهنگ کوثر"، پژوهشگر مطرح کشور در حوزه آب از شهر شیراز مطرح و سبب شد سیل در منطقه فسا بعنوان یک نعمت بزرگ یاد شود.
دکتر کوثر، دارای مدرک تحصیلی دکتری روابط آب و خاک و گیاه، با گرایش مهندسی آبیاری و آبشناسی جنگل از دانشگاه "اورگن" آمریکا است. با آنکه تقریبا تمام دوران تحصیلش را در آمریکا سپری کرده، اما عاشق ایران و ایرانی است و به قول خودش، بسیار کوشیده تا تب میز و قدرت و ریاست وسوسه اش نکند. دکتر کوثر دو سال از سالهای حضور خود در ایران را در "جونگان" ممسنی با خانواده خود گذراند و سال ها در یک کانِکس در بیابان های "بیشه زرد" فسا به این امید زندگی کرد که قدر آب را بهتر و بیشتر بدانیم و درک نماییم که همیشه بهترین واکنش در رویارویی با کم آبی، راه اندازی سازه های غول پیکر سیمان اندود به نام سدهای مخزنی نیست.
دکتر کوثر در منطقه "گربایگان" شهرستان فسا، ثابت کرد که میتوان با هزینه ای به مراتب کمتر و با ماندگاری به مراتب بیشتر، آب را در زیر زمین حفظ کرد و به تدریج و بدون نگرانی از تبخیر، مورد استفاده قرار داد، شگردی که بعنوان "آبخوان داری" شناخته شد.
وی به علت عرضه این طرح بارها در مجامع ملی و بین المللی مورد تقدیر و تکریم قرار گرفته و صدها علاقه مند از سراسر ایران و دنیا به نزدش می آیند تا رمز و رموز این شگرد سازگاری با زیستن پایدار در بیابان را بیاموزند. دکتر کوثر در آیین روز جهانی علم در ۱۹ آبان ۱۳۸۴ در حضور مدیرکل وقت یونسکو (کوییچیرو ماتسورا ) در بوداپست مجارستان، جایزه عالی یونسکو در حوزه آب را دریافت کرد که افتخاری بزرگ برای ایران به حساب می آید.
پدر آبخوان داری ایران در هنگام دریافت این جایزه، از همسرش با این کلمات تقدیر کرد: «از همسرم که زندگی در بیابان ها با مهارکننده سیلاب ها را بر آسایش زیستن آسوده در خانه ترجیح داد، قدردانی می کنم.»
*** دکتر کوثر در منطقه "گربایگان" شهرستان فسا، ثابت کرد که میتوان با هزینه ای به مراتب کمتر و با ماندگاری به مراتب بیشتر، آب را در زیر زمین حفظ کرد و به تدریج و بدون نگرانی از تبخیر، مورد استفاده قرار داد، شگردی که بعنوان "آبخوان داری" شناخته شد.دکتر کوثر کار خویش را از پژوهش در رابطه با پخش سیلاب در ایستگاه "نودهک" قزوین در سال ۱۳۵۱ در سطحی کوچک و از دیماه ۱۳۵۸ در "جونگان" ممسنی در سطحی گسترده تر آغاز کرد و در سال ۱۳۶۳ طرح های آبخوان داری را در منطقه "گربایگان" فسا و دیگر مناطق مرکزی کشور اجرا کرد، عاملی که سبب شد از او با عنوان "پدر دانش نوین آبخوان داری ایران" یاد کنند.
اگر بخواهیم به منشا آبخوان داری در کشورمان رجوع نماییم، باید به ۷ هزار سال پیش بازگردیم. ایرانی هایی که از آن زمان در خراسان آغاز به آبیاری سیلابی کردند، شاید خودشان هم نمی دانستند تغذیه مصنوعی انجام می دهند. نتیجه کار آنها، اختراع قنات شد. در واقع آنها آبخوان داران اصلی این سرزمین بودند و به آبی که در زیر زمین بود، توجه داشتند.
آبخوان داری به یک سری عملیات مکانیکی گفته می شود که با مهار و نفوذ سیلاب روی عرصه های آبخوان، باعث احیاء کمی و کیفی منابع آب و خاک تقلیل و حذف خسارت های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از سیل می شود. در این روش که باعث تغذیه سفره های زیرزمینی می شود، آبخوان در محل خروجی آبریزها قرار می گیرد و باعث مهار شن زارها و تثبیت ریگ های روان می شود تا این اراضی بعد از چند سال با کشت درختان مقاوم به خشکی و با اجرای عملیات غرق، به جنگل و مرتع تبدیل شوند.
حالا که نسبت به آبخوان داری یک دید کلی پیدا کردیم، نگاهی بیندازیم به اقداماتی که دکتر سید آهنگ کوثر انجام داد تا در سیل فسا، مردم چند روستا را از بحران کم آبی نجات دهد.
پدر آبخوان داری ایران، آبخوان داری را این گونه تعریف می کند: آبخوان داری یعنی مدیریت پایدار آبخیز که این فقط در ارتباط با آب نیست و شامل کل منابع طبیعی می شود. آبخوان داری یعنی آبخیزداری زیر و روی زمینی. یعنی ما فقط برای نگهداری آب به روی زمین تکیه نمی نماییم و از زیر زمین هم کمک می گیریم. به زبانی ساده تر، به جمع آوری و مدیریت آب در زیر زمین آبخوانداری گفته می شود.
وی راجع به مقایسه این روش با سدسازی می گوید: اگر شرایط برای ساختن سد مناسب بود و به این نتیجه رسیدیم که سدسازی از آبخوان داری بهتر است، باید سد ساخت.
***بنابر اعتقاد پدر آبخوان داری ایران، همان گونه که سدسازی در بسیاری از نقاط غلط است، آبخوان داری هم در همه جا مناسب نمی باشد و در خاک نرمی که اصلا ریگ وجود ندارد، نمی گردد آبخوان داری کرد، در چنین مناطقی باید زراعت سیلابی کرد؛ کاری را که مردم چندین هزار سال است انجام می دهند. به بیانی دیگر، هر جا آبرفت درشت دانه و سیلاب باکیفیت خوب داشته باشیم می توانیم آبخوان داری نماییم که در سطح ایران نزدیک به ۴۳ میلیون هکتار است. یعنی نزدیک به یک چهارم سطح کشور ما بالقوه می تواند روی آبخوان قرار داشته باشد.دکتر کوثر با تاکید بر این که من ضد سدسازی نیستم، اظهار داشت: من ضد تلف کردن و نادانی هستم. در سال ۱۳۶۹ در ژاپن سدی خاکی را دیدم که ۳۰۰ سال از عمرش می گذشت. ارتفاع سد ۱۴ متر بود. در این زمان طولانی فقط یک متر از کف آبگیر سد را گل پر کرده بود. ۱۴ را ضرب در ۳۰۰ کنید، ببینید چند سال طول می کشد تا این سد از گل پر شود، در شرایطی که بارندگی در آنجا ۱۸۰۰ میلی متر در سال است؛ اما در ایران مسئله بگونه ای دیگر است. در تهران سد لار، سد لتیان، سد طالقان را می سازیم. اگر هم لازم شد از چند صد کیلومتر آن سمت تر آب می آوریم. در ایران سد را که می سازند، بعد متوجه می شوند از گل پر می شود. برای همین آبخیزداری پس از سدسازی در ایران شروع شد. سد کرج که یکی از بهترین شرایط رسوب گیری در میان سدها را دارد هم پر از گل است. ما در اینجا سدداری داریم، نه آبخیزداری.
آیا میتوان از این روش برای تمامی مناطق کشور استفاده کرد؟
بنابر اعتقاد پدر آبخوان داری ایران، همان گونه که سدسازی در بسیاری از نقاط غلط است، آبخوان داری هم در همه جا مناسب نمی باشد و در خاک نرمی که اصلا ریگ وجود ندارد، نمی گردد آبخوان داری کرد، در چنین مناطقی باید زراعت سیلابی کرد؛ کاری را که مردم چندین هزار سال است انجام می دهند.
به بیانی دیگر، هر جا آبرفت درشت دانه و سیلاب باکیفیت خوب داشته باشیم می توانیم آبخوان داری نماییم که در سطح ایران نزدیک به ۴۳ میلیون هکتار است. یعنی نزدیک به یک چهارم سطح کشور ما بالقوه می تواند روی آبخوان قرار داشته باشد. در همین مکان ها از قدیم قنات حفر شده. به روایتی، حدود ۵۰ هزار رشته قنات داریم که در همین آبرفت ها حفر شده اند.
دکتر کوثر اعتقاد دارد، با عنایت به آزمون و خطاهای صورت گرفته و نتایج به دست آمده، بهترین و ارزان ترین روش برای رفع بحران کم آبی از نظر محیط زیست و از لحاظ اقتصادی در جایی که امکان تغذیه مصنوعی وجود دارد آبخوانداری و آبخیزداری زیر و روی زمینی است.
آبخوان داری برای نخستین بار چگونه در ایران مطرح شد؟
در سال ۱۹۹۸ میلادی در تهران کنفرانسی برای بیابان زدایی برگزار شد که کار دکتر کوثر در آنجا مطرح و کشف شد. چند سال هم طول کشید تا سازمان ملل برای اجرایی کردن این طرح، حمایتگر مالی پیدا کرد. در نهایت سال ۲۰۰۲ طرح آبخوان داری مطرح شده از جانب دکتر کوثر با کمک مالی بلژیک و همکاری سازمان ملل، یونسکو و ایکاردا (مرکز بین المللی پژوهش های کشاورزی در مناطق خشک) آغاز به کار کرد.
شاید برای شما که این گزارش را می خوانید، جالب باشد که برخورد مسئولین وقت با چنین طرحی را بدانید.
بنا به قول دکتر کوثر، قبل از این که طرح وی از جانب سازمان ملل پذیرش شود، مسئولین وقت تنها با خنده و لبخندهای طولانی، پذیرای این طرح بودند. گزارشی که وی در آن سال به مسئولین وقت عرضه کرده و بعد از آنکه فقط با خنده آنها روبرو شده، طرح را به انگلیسی ترجمه کرده و از سوی وزیر وقت کشاورزی به سازمان ملل فرستاده است که البته به علت کم کاری مسؤلان آن دوره، از پاسخ سازمان ملل آگاه نشده است.
نتیجه کار سید آهنگ کوثر در استان فارس چه شد؟
پیامد آبکشی بی رویه از چاه های غیرمجاز، خشکیدن کاریزهایی بود که آب چهار روستا را در دشت گربایگان در جنوب ایران تأمین می کردند. این نابخردی سبب بحرانی شدن شرایط زیست و مهاجرت گروهی از روستاییان منطقه به شهرها شد. طراحی و ساخت ۲۰۳۴ هکتار شبکه های گسترش سیلاب برای آبیاری سیلابی و تغذیه مصنوعی آبخوان ها از دی ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۵، سبب مهار شدن ۱۹۳ میلیون مترمکعب سیلاب و نفوذ ۷۶ در صد آن به آبخوان شد.
نتیجه این کار، ایجاد انگیزه بازگشت در بیشتر مهاجران به روستاهایشان بود. در نتیجه اجرای طرح پدر آبخوان داری ایران در سال زراعی ۱۳۸۹-۱۳۹۰، مساحت پهنه ی کشتزارهای فاریاب، به بیشتر از ۱۳ برابر سال ۱۳۶۱ رسید.
***بیش از چهار دهه از تجربه اجرای شگردهای نوین دانش آبخوان داری در کشور می گذرد. بیشتر از ۴۰ سال است که دکتر سید آهنگ کوثر فریاد می زند، در کشوری که میانگین تبخیر سالانه آن افزون بر ۲ متر است، بهترین تمهید مدیریتی برای انباشت مطمئن و پایدار آب، استفاده از مخازن زیرزمینی یا همان آبخوان های درشت دانه است، نه سدهای عظیم! آبخوان هایی که دست کم در وسعتی معادل ۱۴ میلیون هکتار از خاک ایران شناسایی شده و قابل دسترس هستند و قادرند به سادگی تا ۵ هزار میلیارد مترمکعب هرزآب کشور را به آبی ناب و گوارا تبدیل کنند، آبی که هیچ هم وطنی از نهیب سیل گونه آن نهراسد و در واقع نعمت باشد تا نقمت!
با توجه به شواهد و نتایج موجود، حتی اگر هدف رونق کشاورزی پایدار و تأمین امنیت غذایی واقعی ایرانی ها است، راه های به مراتب ارزان تری نسبت به سدسازی و طرح های انتقال آب بین حوضه ای وجود دارد که هم می تواند تهدید امنیت غذایی را مهار کند و هم هزینه های گزاف اجرای طرح های سازه ای حوزه آب به بخش هایی اختصاص پیدا کند که اینک به شدت در تنگناهای مالی به سر می برند.
دکتر سید آهنگ کوثر بیشتر از ۲۰ سال پیش و هنگام دریافت جایزه عالی یونسکو در حوزه آب در بوداپست از دبیرکل وقت یونسکو، با درایت و آینده نگری تحسین برانگیزی درخواست نمود تا در قطعنامه پایانی اجلاس سه روزه بوداپست این عبارت بیاید: «آب باید مانند هوا بعنوان دارایی تمام ساکنان کره زمین شناخته شود. این امر با عنایت به وجود رودها و آبخوان های برون و درون مرزی، گریزناپذیر است.»
بیش از چهار دهه از تجربه اجرای شگردهای نوین دانش آبخوان داری در کشور می گذرد. بیشتر از ۴۰ سال است که دکتر سید آهنگ کوثر فریاد می زند، در کشوری که میانگین تبخیر سالانه آن افزون بر ۲ متر است، بهترین تمهید مدیریتی برای انباشت مطمئن و پایدار آب، استفاده از مخازن زیرزمینی یا همان آبخوان های درشت دانه است، نه سدهای عظیم! آبخوان هایی که دست کم در وسعتی معادل ۱۴ میلیون هکتار از خاک ایران شناسایی شده و قابل دسترس هستند و قادرند به سادگی تا ۵ هزار میلیارد مترمکعب هرزآب کشور را به آبی ناب و گوارا تبدیل کنند، آبی که هیچ هم وطنی از نهیب سیل گونه آن نهراسد و در واقع نعمت باشد تا نقمت!
پرسش اینست که پس چرا باید هم چنان ساخت سدهای مخزنی در کشور ادامه داشته باشد؟ چرا سیل ها هم چنان سرمایه های آبی، خاکی و انسانی این مرز و بوم را در خود فرو می برد؟ چرا آبخوان داری آن گونه که باید، هنوز نتوانسته است به جایگاه خویش در سامانه اولویت های راهبردی مدیریت آب کشور دست یابد؟
به شهادت جوایز مختلف بین المللی که آبخوان داری، تابحال نصیب این دانشمند ایرانی کرده است و به شهادت ده ها دانشجو و علاقه مندی که از کشورهای مختلف جهان به سمت گربایگان فسا می آمدند تا از دکتر کوثر، رموز این شگرد ساده امّا کارساز و ارزانقیمت را بیاموزند، آبخوان داری این امکان را فراهم می آورد که ضریب مقاومت و ملاحظات پدافندی کشور را در رویارویی با رخداد سیل های حادثه خیز و خشکسالی های بلند مدت افزایش دهد.
دکتر سید آهنگ کوثر معتقد است: "سیلاب یک برکت است. این نادانی ماست که سیل را دردسر و مصیبت می دانیم. اگر سیل نبود، در بیشتر مناطق جهان حیات نبود. سیلاب ها باید باشند تا سفره های آب زیرزمین سیراب شوند. فقط نکته مهم اینجاست که ما بتوانیم سیلاب های جاری را مهار و از برکت خدا به شکل مطلوب استفاده نماییم."
منبع: بی دانلود
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب