گزارش خبری،
تحلیلی بر زلزله های اخیر هرمزگان احتمال سونامی وجود دارد؟
هرمزگان وبینار تحت عنوان تحلیلی بر زلزله های اخیر استان هرمزگان و بررسی مخاطرات آنها به همت پژوهشکده هرمز دانشگاه هرمزگان و با همکاری پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله اجرا شد.
عباس غلامزاده، دانشیار زلزله شناسی و عضو هیئت علمی گروه فیزیک دانشگاه هرمزگان، اظهار داشت: ما صفحه تکتونیکی داریم که شامل اروپا و آسیا می شود صفحه اوراسیا با ۳ صفحه دیگر هند، عربی و آفریقا مرز همگرا دارد و این همگرایی سبب کمربند آلپ-هیمالیا شده است. کل کشور ایران در مرز همگرایی صفحه عربی و اوراسیا قرار دارد که این همگرایی موجب به وجود آمدن چین خوردگی گسترش و تولید زلزله هایی در این مناطق شده است. سرعت همگرایی از غرب به شرق افزایش می یابد که در قطر این سرعت ۲۲ و در جنوب تنگه هرمز ۲۵ میلی متر در سال است و همین طور به سمت شرق این سرعت افزایش پیدا میکند.
وی اضافه کرد: در ایران این همگرایی بین نواحی مختلف تقسیم میشود. یعنی بین زاگرس البرز کپه داغ مکران و موجب تولید deformation یا دگرشکلی می شود و انرژی که آزاد می شود بصورت امواج لرزه ای است. این دیگر شکلی که در ایران رخ می دهد تقسیم می شود به نواحی مختلف و این همگرایی موجب به وجود آمدن زلزله هایی میشود همین طور زلزله ها در نقاط مختلف ایران متفاوت می باشد. اگر بخواهیم زلزله های بالای ۶ را بررسی نماییم، همچنان در زاگرس موارد زیادی داریم. به ویژه در قسمتی که استان هرمزگان و شهر بندرعباس واقع است این تجمع و تمرکز بسیار زیاد است. وقتی که سراغ زلزله های بالای ۷ میرویم می بینیم که در زاگرس تقریباً فقط دو زلزله سرپل ذهاب و زلزله ۱۹۰۶ را که در استان لرستان رخ داد داریم و زلزله هایی که بزرگتر از ۷ باشند در زاگرس به ندرت دیده می شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه هرمزگان ضمن اشاره به تعداد زیاد زلزله های ناحیه زاگرس، بیان کرد: بزرگای زلزله ها در این نواحی محدود هستند و از نظر آماری و طبق بررسی هایی که انجام دادم، زلزله هایی که در فاصله ۲۰۰ کیلومتری در مرکز استان رخ می دهند، ۲۵۲ زلزله بیش از ۵ رخ داده است و در ارتباط با زلزله های بالای ۶ که زلزله های مخرب ما هستند هم بندرعباس رکورددار است و ۲۹ زلزله با احتساب دو زلزله اخیر دارد نشان میدهد که این منطقه وضعیت بسیار فعالی از نظر زلزله خیزی دارد.
وی اشاره کرد: زاگرس یک کمربند کوهستانی است که از سمت جنوب غرب به سمت شمال شرق فشرده میشود و یک سری گسل در آن دیده می شود. کمربند کوهستانی زاگرس به دو زیر کمربند دیگر تقسیم می شود؛ کمربند زاگرس مرتفع و کمربند زاگرس چین خورده. چیزی که زلزله های اخیر را مهم کرده است، این است که گستر زاگرس مسبب هر سه این زلزله های نزدیک بندر خمیر، بندر چارک و احیانا زلزله ای که در مجاورت بندر مقام رخ داد است.
غلامزاده در آخر اظهار نمود: موقعیت زلزله ها به ویژه آنهایی که جدیدتر هستند، مانند زلزله آذر ۸۴ قشم و همین طور زلزله شهریور ۸۷ که در نزدیکی درگهان بود، محل زلزله یک مقدار به سمت شرق بوده است. زلزله های قدیمی زیاد قابل اعتماد نیستند و می توانند جابجا شوند اما از این منطقه دورتر نیست. کارهای لرزه ای در محدوده بندرعباس از سال ۲۰۱۰ تا حالا دارد کارهای نسبتاً زیادی از خودش نشان میدهد که البته زلزله های کوچکتر از ۵ رخ داده اند.
مهدی زارع، استاد و هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نیز در ادامه این وبینار اظهار داشت: آن چیزی که در چنین منطقه ای شاخص است این است که ما در یک ناحیه بسیار لرزه خیز و در معرض گسیختگی های گسل ها هستیم و واقعیت این است که در مورد جایی صحبت میکنیم که بیشترین میزان تغییر شکل را در ایران تجربه می کند و همین طور باید یادآور شویم که در این ناحیه از نظر سطح لرزه خیزی با بیشترین لرزه خیزی تجربه شده در فلات ایران مواجه هستیم. ما در این ناحیه میزان بسیار بالایی از لرزه خیزی را که بیشترین سطح در ایران است تجربه میکنیم و بنا بر این است که می توانیم بگوییم که زلزله های این ناحیه ادامه دارند و به صورتی تمامی ندارد.
وی افزود: ناحیه مورد بحث ما در مجاورت تنگه هرمز است و جایی قرار دارد که روندهای زاگرس که شمال غرب-جنوب شرق و غرب اند به روندهای شمال شرق-جنوب غرب خط عمان می رسند و این مسئله سبب می شود که در چنین قسمتی از کشور با حجم چشمگیری از زمین لرزه ها مواجه باشیم. در این منطقه در ۶ ماه گذشته زلزله های مختلفی رخ داده است.
زارع ضمن اشاره به موقعیت زلزله ها، اظهار داشت: لوکیشن این اتفاقات به ویژه آنهایی که بلافاصله بعد از رخداد گزارش می شوند لوکیشن الزاماً قابل اعتنایی نیست و بعضاً روندهایی در این لوکیشن ها دیده می شود که ممکنست واقعیت نداشته باشد. برای اینکه ممکنست به سبب این که عمق رخداد ها به خوبی تعیین نشده، موقعیت این رخدادها در روی سطح هم به خوبی نشان داده نشده باشد. زلزله ای که در ۲۶ اسفند ۱۴۰۰ با بزرگای ۵/۸ صورت گرفت موقعیت آن در داخل چین خوردگی ها بود و این اتفاق هایی که بتازگی افتاده است پیشینه ای حدود ۴ ماه قبل دارد. همین طور ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ و به عبارتی ۳ هفته قبل زلزله ای در ناحیه ساحلی چارک به بزرگی ۵/۳ رخ داد و پس از آن یک سری از رخداد زمین لرزه ها تجربه شد تا یک هفته بعد آن در یک تیر ۱۴۰۱ بزرگی آن هم ۵/۳ بود که در بندر مقام صورت گرفت. همین طور ۴ تیر ماه زلزله ۵/۶ صورت گرفت و بنظر می رسد که همان جایی بود که زلزله ۲۵ خرداد رخ داد و تقریباً با همان مشخصات و سازوکار این زمین لرزه صورت گرفت.
وی اشاره کرد: همین طور زلزله های شنبه ای که گذشت یعنی چهار زلزله پشت سر هم که سه تای آنها بزرگای بیش از ۶ داشتند و همگی در نزدیکی روستای سایه خوش بودند و ۵ کشته از آن گزارش شد. آن چیزی که در این زلزله تجربه شد این بود که زلزله در کانون خود خرابی های زیادی به وجود آورد. در گزارش ها دیدم که در روستای سایه خوش اکثراً خالی از جمعیت بوده و این که سابقه خالی از جمعیت بودنش از گذشته بوده و اما به هر حال حدود دو ساعت قبلش پی درپی زلزله می آمده و به سبب این زلزله های متوالی، در منطقه مرکزی تقریباً جمعیت زیادی زیر سقف ها نبودند و فقط ۵ نفر کشته داشتیم. همین طور خرابی در ساختمان های میراث فرهنگی و بادگیرها گزارش شد که موجب تاسف است اما امید می رود که به زودی قابل برطرف نمودن باشد.
زارع افزود: منطقه زلزله های مختلفی را چه در خشکی های داخل سرزمین و چه در جزیره قشم تجربه کرده است. زلزله ها از نظر ما کاملاً طبیعی اند اما از جهتی مطالعه و بررسی وابستگی به کارهای نفتی و البته بیشتر وابستگی به گنبدهای نمکی جالب است. مطالعه وابستگی احتمالی به کارهای نفتی و نمک می توانند منشاء خیلی از پاسخ ها باشند که در حوزه لرزه خیزی داریم. همین طور هرمزگان منطقه مناسبی برای تست روش های پیش بینی زلزله است. برای اینکه این منطقه زلزله های فراوانی دارد و به طور معمول می شود با به دست آوردن الگوها جنبه ای از موفقیت را داشته باشد.
وی ضمن اشاره به تقسیم بندی پیش بینی ها به میان مدت، کوتاه مدت و آنی اظهار داشت: به طور معمول دو مسیر مشخص برای پیش بینی زلزله وجود دارد. روش اول رفتن سراغ پیش نشانگرها روش دوم مبتنی بر الگوهای آماری لرزه خیزی است. شتاب های حداکثر ثبت شده در زلزله های اخیر و به ویژه در ۳ هفته گذشته، شتاب های چشمگیری است و شانس در این زلزله ها بیش از هر چیز در این بود که این مناطق خیلی کم جمعیت یا خالی از سکنه بوده اند. حتی در زلزله بندرعباس هم می توان همین تعبیر را به کار برد. بدین سبب ذکر این که اینجا بازسازی و مقاوم سازی سبب چنین تلفات کمی شده یا مقایسه این اتفاقات با زلزله بم که بزرگ های آن هم ۶/۵ ریشتر بود کار درستی نیست. برای اینکه در زلزله بم کانون زلزله ۱۰۰ هزار نفر جمعیت زندگی می کردند در صورتیکه در زلزله های اخیر کانون رخ داد خیلی کم جمعیت یا خالی از سکنه بوده اند. حرف من حامل این نکته است که اگر زلزله ای با بزرگای زلزله بمب در جایی مشابه با کانون زلزله بم یعنی در داخل یک شهر اتفاق بیفتد و پهنه مرکزی هم همان قدر جمعیت داشته باشد، متاسفانه باید توقع حادثه ای بزرگتر از بم را داشته باشیم.
حمید زعفرانی، استاد و عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، ضمن اشاره به این که منطقه مورد صحبت از لرزه خیز ترین مناطق کشور است و گسل های معروفی در این ناحیه وجود دارند که از خطرناک ترین گسل های کشور هستند، اظهار داشت: موضوع اصلی صحبت من راجع به انتشار امواج سونامی در خلیج فارس و این که آیا پس از زلزله های این منطقه می توان انتظار سونامی را داشت یا نه، است. همانطور که میدانیم عامل شکل گیری سونامی تغییر شکل کف دریا است. البته ما در ارتباط با سونامی هایی صحبت میکنیم که عامل آنها زلزله هستند که حدودا ۸۰ درصد سونامی هایی که در دنیا چه اتفاق می افتند منشا زلزله دارند.
وی افزود: در گزارش های تاریخی منطقه مکران گزارش های سونامی وجود دارد اما در خلیج فارس تقریباً یک گزارش در بندر سیراف داریم. در کتاب زلزله های ایران در قسمت توضیحات این احتمال عنوان شد که این اصولا میتواند یک سونامی نبوده باشد و یک طوفان دریایی معمولی موجب این اتفاق شده باشد و درهم آمیختگی این روایت های مختلف می تواند منشا یک قضاوت اشتباه باشد که احیانا سیراف شاهد سونامی بوده است. بدین سبب می توانیم بگوییم آن یک گزارشی هم که داریم از آن مطمئن نیستیم.
زعفرانی اشاره کرد: با اهمیت ترین عامل در شکل گیری و مقدار بزرگای امواج سونامی این است که زمین لرزه داشته باشیم که سبب سونامی شود و آن زمین لرزه موجب بالا آمدگی کف دریا شود. این بالا آمدگی کف دریا لزوماً در هر زمین لرزه ای اتفاق نمی افتد. در حقیقت باید شرایطی مهیا باشد و گسیختگی به سطح برسد و اگر گسیختگی از نوع مدفون باشد احتمال سونامی وجود دارد اما در درجه خفیف تر از حالتی که ما گسیختگی سطحی داشته باشیم. قاعدتاً هر دوی این موارد تابع بزرگای زمین لرزه و عمق زمین لرزه است. باتوجه به سوابقی که ما از زاگرس سراغ داریم اصولاً گسیختگی هایی که در آنجا اتفاق می افتد گسیختگی های مدفون هستند و خیلی به ندرت گسلش بودند که آثار سطحی دارند. بدین سبب اگر در سواحل نزدیک خلیج فارس سونامی اتفاق بیفتد تابعی از همین شرایط زمین لرزه خیزی زاگرس است و انتظار است که در آن شرایط هم ما با گسیختگی هایی از جنس مدفون روبرو باشیم.
وی اضافه کرد: طبق مدارک موجود هر چقدر که بزرگای زلزله بیشتر می شود، احتمال گسیختگی سطحی هم بیشتر میشود. در یک زلزله با بزرگان ۶ ما احتمال ۰/۲ را داریم یعنی از هر ۱۰ مورد ۲ مورد احتمال می رود. و در زلزله ای با بزرگای ۶/۵ از هر ده مورد ۳ مورد گسیختگی سطحی اتفاق می افتد. این عدد و رقم در مقیاس جهانی و در کل مناطق فعال قاره ای است و به این توجه داشته باشیم که ما اصولاً در زاگرس به ندرت پدیده گسترش سطحی را داریم. حتی در سایر مناطق که ما گسترش سطحی داریم این طور نیست که هر زلزله ای که اتفاق می افتد لزومن همراهش گسلش سطحی اتفاق بیفتد. بدین سبب احتمال گسلش های سطحی بر رسیدن گسیختگی سطح با بزرگای زلزله افزایش پیدا میکند و برای زلزله ای به بزرگای ۶ یا ۶/۵ احتمال خیلی خفیف و ضعیف است. می دانیم که رخداد زلزله یک پدیده احتمالی است. برای مثال ممکنست در هر ۱۰۰ سال، ۱۰ سال و یا ۲۰ سال یک زلزله با بزرگای مدنظر داشته باشیم. بدین سبب اگر از قانون احتمال استفاده نمائیم در نهایت می توان در یک چهارچوب شبیه چهارچوبی که ما مطالعات را انجام می دهیم مطالعات گسلش سطحی را انجام داد.
زعفرانی در آخر تصریح کرد: در تاکید این که وقتی زلزله هایی با بزرگ های ۶ یا ۶/۵ در خلیج فارس اتفاق می افتند، طبق نمودار های موجود می بینیم که به ازای افزایش بزرگا، مقدار لغزش افزایش می یابد و افزایش آن، افزایش ارتفاع موج سونامی را به همراه دارد و بطور معمول محاسبات سونامی برای بزرگای بیش از ۷ انجام میشود.
در زاگرس بسیاری از زلزله ها گسیختگی سطحی ندارند و عمق های گسیختگی بالای گسل می تواند حدود ۱۰ الی ۲۰ کیلومتر باشد. طبق نمودار با افزایش عمق بالای گسیختگی مقدار برآمدگی کف دریا کمتر و کمتر می شود. در ناحیه مکران ما شواهد زلزله های سونامی را داریم و طبق مشاهدات و مصاحبات انجام شده سونامی در ناحیه چابهار و شهرهای پاکستان تلفاتی داشته است. نکته این است که آیا سونامی در مکران می تواند در شهرهای استان هرمزگان مخاطراتی بوجود آورد یا خیر؟ که بصورت حسی می توان گفت این مخاطره باید کمتر از چیزی باشد که سواحل استان سیستان و بلوچستان را تهدید می کند.
گزارش از حدیث دهقانی خبرنگار ایسنا
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب