رییس فرهنگستان علوم در پیامی به همایش آینده فلسفه در ایران:
تاریخ فلسفه را به صرف تدریس کتاب های تاریخ فلسفه نمی توان آموخت
به گزارش بی دانلود رییس فرهنگستان علوم در پیامی به همایش آینده فلسفه در ایران، که روز چهارشنبه 19 آبان بصورت برخط در دانشگاه شهید مطهری، برگزار شد؛گفت: تاریخ فلسفه را به صرف تدریس کتاب های تاریخ فلسفه نمی توان آموخت.
به گزارش بی دانلود به نقل از ایسنا؛ در متن یام دکتر رضا داوری اردکانی آمده است: روز جهانی برای اهل فلسفه فرصتی فراهم می آورد که بتوانند در باب ماهیت فلسفه و وضع فعلی و آینده آن اندکی بیندیشند و اتفاقاً اینها از با اهمیت ترین مسائل فلسفه زمان است. هیچ گاه به اندازه امروز فلسفه نیاز نداشته است که از خود دفاع کند برای اینکه نه این همه دشمن و مخالف داشته و نه ایدئولوژی های مختلف مدعی بوده اند که اخلاق و سیاست و علم رسمی را راه می برند. حالا گاهی فلسفه حتی از طرف کسانی که شغلشان فلسفه است مورد ملامت و مؤاخذه قرار می گیرد و اگر ملامت و مؤاخذه-ای هم در کار نباشد لااقل می توان اظهار داشت که میان خیلی از حوزه های فلسفه هم سخنی نمی تواند وجود داشته باشد. در اروپا زمانی میان تومیست ها و فلسفه جدید مباحثاتی بود و الان هم در باب سوابق یونانی و قرون وسطایی مدرنیته مطالعاتی صورت می گیرد. کاش در کشور ما هم آشنایی با فلسفه به حدی برسد که استادان با تصلّع بر فلسفه دوره اسلامی و فلسفه-های دیگر به راه های تازه و فهم روشن تری از مسائل زمان برسند. فلسفه جدید اروپایی فلسفه ای است که اگر آنرا سخن مدرنیته بدانیم دور نرفته ایم و چون مدرنیته جهانی شده است اهل فلسفه هر جا که هستند و به هر کشوری که تعلق دارند باید با آن فلسفه آشنا گردند. کشور ما که سابقه هزار ساله تفکر فلسفی دارد و زبانش یکبار مستعد آموختن فلسفه شده است باید در این راه اهتمام کند و مخصوصاً به این اهتمام نیاز دارد.
***
۱- آموزش ها و پژوهش های ما در زمینه فلسفه چه سمت و سویی پیدا کند؟
فلسفه، تاریخ فلسفه است اما این تاریخ فلسفه را به صرف تدریس کتاب های تاریخ فلسفه نمی توان آموخت. پیداست که برای شروع کار چاره ای جز آموختن تاریخ هایی که مورخان فلسفه نوشته اند نیست. این درس ها باید راهی برای رسیدن به تفکر فیلسوفان باشد وگرنه آموختن کلیات آراء فیلسوفان ممکنست چیزی بیش از فضل نباشد. بیگانگان با فلسفه و مخالفان و منکران هم می توانند این کلیات را فراگیرند بی آنکه در روحشان اثری بگذارد. من پنجاه سال پیش در کتاب فارابی مؤسس فلسفه اسلامی فلسفه را دارای چهار مرتبه دانستم. مرتبه اول فضل است که به طور معمول برای همه دانشجویان و جویندگان فلسفه به درجات حاصل می شود. مرتبه دوم علم فلسفه است. عالم فلسفه از حد اطلاعات و معلومات پراکنده فلسفه گذشته و فلسفه یا فلسفه هایی را به درستی و به تفصیل آموخته است و می تواند مطالب آنرا تدریس و تعلیم کند. مرتبه سوم تحقیق است. وقتی کسی در فلسفه عالم شود و در مسائل به چون و چرا بپردازد و بتواند میان آراء حکم کند و نظر مختار داشته باشد در مرحله تحقیق وارد شده است. ما در این دویست سال اخیر شارحان و پژوهشگران بزرگ در فلسفه داشته ایم و بالاخره مرتبه چهارم که رسیدن به آن جز برای معدودی در تاریخ تفکر فلسفی محقق نشده است. مرتبه تفکر بنیانگذار است. در یونان از متفکران قبل از سقراط که بگذریم و شاید درست نباشد که آنان را فیلسوف به مفهوم اصطلاحی و امروزی لفظ بدانیم سقراط و افلاطون و ارسطو و شاید اپیکور و زنون و افلوطین در زمره فیلسوفان بنیانگذار بوده اند. در دوره اسلامی فارابی و ابن سینا و سهروردی و ملاصدرا ( و اگر نام میرداماد راهم بیافزاییم شاید بی حق نباشیم) فیلسوفند. در اروپا هم فیلسوفان بزرگ را می شناسیم اما در یکی دو قرن اخیر که فرهنگ جدید و متجدد به همه جا رفته فلسفه در بیرون از اروپا و حتی در ایران که سابقه تفکر فلسفی داشته است چنانکه باید جلوه و ظهوری ندارد و جویندگان فلسفه از مرحله علم کمتر به مقام تحقیق رسیده اند در آسیا و افریقا هم کسانی را نمی شناسیم که نامشان در عداد نام فیلسوفان اروپایی ذکر شود و این فقدان در زمانی است که کشورهای آسیایی- افریقایی بیش از همیشه به فلسفه نیاز دارند. خودرا بشناس، که به سقراط منسوب است و او آنرا از سروش معبد دلفی آموخته است یکی از درس های خاص سقراط باید شمرده شود بلکه از زمان سقراط تا کنون درس اول فلسفه و درس همه فیلسوفان است. ما هم باید چنان فلسفه بیاموزیم که نتیجه اش خودشناسی باشد یعنی نیاز داریم بدانیم که در چه جهانی زندگی می نماییم و با جهان خود چه نسبتی داریم و در آن چگونه به سر می بریم. ممکنست گفته شود که فلسفه علم نظر است و کاری به چه می توان و باید کرد، ندارد و مخصوصاً این قول در بین ما بیشتر می تواند مقبولیت داشته باشد برای اینکه هزار سال است که فیلسوفان ما به جهاتی که می توان تا حدودی آنرا موجه دانست بخش عملی فلسفه را رها کرده و فقط به بخش هایی از علم نظری پرداخته اند. آنها به درستی گفته اند که احکام اخلاقی در زمره مشهورات است و مرحوم علامه طباطبایی نیز فصلی در باب ادراکات اعتباری گشود و احکام اخلاقی را در زمره اعتباریات قرار داد و این مخصوصاً از آن جهت موجه است که دستورات اخلاقی نمی تواند حکم مشهور و اعتباری نباشد ولی متأسفانه هیچ گاه تحقیق نکردیم که این مشهورها از کجا می آیند و مبنایشان چیست و اگر در این باب چیزی گفتیم مشهورات فلسفه های قرن هفدهم و هجدهم اروپا را تکرار کردیم. فلسفه، علم عقلی است و در عقل، نظر و عمل باهمند و اگر از هم جدا شوند فلسفه از ادای وظیفه ای که دارد باز می ماند. کتاب ما بعد الطبیعه ارسطو کتاب بزرگی است اما اگر ارسطو کتاب های طبیعت و سیاست و اخلاق نیکوماک و… را ننوشته بود فلسفه او ناتمام می ماند. حتی کانت اگر کتابهای نقد عقل عملی و نقد حکم و… را نمی نوشت به مقامی که در تاریخ فلسفه دارد نمی رسید. فلسفه حتی اگر ما را با جهان و امکانهای آن آشنا نکند معلومات خوبی است اما نمی دانیم چرا باید چنین علمی را بیاموزیم و از آموختنش چه بهره ها می توانیم ببریم. پیداست که فلسفه دستور عمل زندگی نیست و از آن نباید توقع داشت که چنین باشد. فلسفه باید شأن نظری خودرا حفظ کند. اما این نظر، نظر به وضع جهان و جایگاه و امکان های آدمیان در آنست. مردمان در عالم خود آنچه هستند می شوند و باید به نسبتی که با عالم دارند آگاهی داشته باشند.
۲- گفتمان های فلسفی ما چه مسائلی را در اولویت قرار دهند؟
آموزش فلسفه ترتیبی دارد و استادان فلسفه می دانند که تعلیم چه مطالب و طرح کدام مسائل در فلسفه باید اولویت داشته باشد. ولی هیچکس حق ندارد که بگوید کدام فلسفه را باید تعلیم کرد و کدام را کنار گذاشت. فلسفه مقام آزادی است. درست است که همه ما در فلسفه نظر خاص داریم و به فلسفه ها یکسان نگاه نمی نماییم و هر کدام باید بتوانیم با آزادی، فلسفه ای را که به آن بستگی داریم بیاموزیم. اما نمی توانیم و حق نداریم که بطورمثال بگوییم چه فلسفه ای تدریس گردد و کدام فلسفه در برنامه قرار نگیرد. هیچ یک از مباحث کلی فلسفه قابل چشم پوشی نیست. فیلسوف باید با همه مباحث و مسائل عمده فلسفه آشنایی و انس داشته باشد. او اگر استاد فلسفه باشد مسائل و قضایا را چنانکه خود درمی یابد تعلیم می کند و در تعلیم خود شاید بعضی فلسفه ها یا آراء بعضی فیلسوفان را رد کند اما این برای دانشگاه و مراکز آموزش فلسفه قاعده تعلیم نمی گردد. در ابتدای تعلیم فلسفه به طور معمول منطق و کلیات را می آموزند اما به تدریج که دانشجویان بیشتر یاد می گیرند این آموزش باید آزاد و آزاد تر شود. وقتی برای درس دوره دکتری فلسفه سرفصل می نویسند گویی آنرا با یکی از درس های دوره دبیرستان اشتباه گرفته اند. راستی این برنامه نویس کیست که به استاد فلسفه می گوید چه بگوید و چه نگوید. او اگر استاد است خود می داند که چه باید تدریس کند. در تدریس فلسفه و انتخاب مطالب و مسائل و درسها اگر اولویتی هست باید اثبات اولویت فلسفه باشد. کانت در کتاب نزاع دانشکده ها در بین علوم اولویت را به فلسفه داده است. اهل فلسفه باید این اولویت را به درستی دریابند و برای دیگران هم روشن سازند که فلسفه مقام آزادی است و مقصود از اولویت، اولویت بنیانگذار است نه این که تعلیم آن پیش از آموختن هر علمی لازم باشد و همه موظف باشند فلسفه بیاموزند و بپذیرند که موضوعهای همه علوم در فلسفه معین می شود. ملاک هایی که کانت برای تعیین اولویت داشت اندکی تحت تاثیر انقلاب فرانسه بود اما دلیلهای او به ذات فلسفه باز می گردد. گویی اگر فلسفه نباشد نمی دانیم علم از کجا می آید و علوم و دانشکده های حقوق و کلام و طب هم اساس و وجه اعتبارشان چیست. مهم اینست که شأن و جایگاه فلسفه شناخته شود و در این صورت است که اولویت هم به سادگی تعیین می شود. چیزی که باید مخصوصاً به آن توجه کرد اینست که حوزه های فلسفه گرچه گاهی با هم بحث ها و نزاع ها دارند اما در اینکه فلسفه بحث آزاد است اختلاف ندارند. به این جهت اگر کسانی فلسفه را علمی در ردیف علم های سودمند می دانند ممکنست کارها و آثار خوب پدید آورند اما آنها عالم فلسفه اند نه فیلسوف. فلسفه چیزی از اساس متفاوت با علوم به مدلول جدید است. ارتباط فلسفه با علم جدید هم همان نیست که در قدیم میان مابعدالطبیعه در الهیات و طبیعیات وجود داشت.
۳- حوزة نشر آثار فلسفی چه هدفی را دنبال کند؟
اکنون که نشر در کشور حال خوشی ندارد باید ناشران را دلداری داد و با آنان همدردی کرد و مخصوصاً به یادشان آورد که یکی از بهترین شغل ها را برای خود انتخاب نموده اند. اما به آنان نمی توان اظهار داشت که چه آثاری چاپ کنند و از چاپ کردن و انتشار کدام کتاب ها بپرهیزند. فلسفه اروپایی در کشور ما هنوز زبان رسایی ندارد و شاید بتوان گفت هنوز زبان خودرا به درستی نیاموخته است. البته مترجمان هم گناهی ندارند آنها هموار کنندگان راه زبان فلسفه اند و طبیعی است که در راه ناهموار باشند اما اگر یک موسسه غیر تجاری و غیر انتفاعی متصدی چاپ کتابهای فلسفه باشد می توان و باید از او توقع داشت که در انتخاب کتاب و ویرایش مطالب اهتمام کند و تا به صحت و اعتبار مطالب و گزارش نویسنده و مؤلف و مترجم اطمینان پیدا نکرده است کتابی را چاپ نکند.
خوشبختانه در دهه های اخیر در ترجمه فلسفه کار بزرگی صورت گرفته است. وقتی من در دانشکده ادبیات دوره لیسانس را می گذراندم جز دیسکور دکارت و قطعاتی از نوشته های جان لاک و ترجمه بعضی آثار افلاطون و معدودی مقاله از فلسفه اروپایی که دسترسی به آنها هم آسان نبود چیزی به فارسی وجود نداشت. از آن زمان تا حالا خیلی از آثار نامداران و موسسان حوزه های فلسفی به زبان فارسی ترجمه شده است. پیداست که این ترجمه ها دشواری دارد اما هر کس بهتر از اینکه هست می تواند ترجمه کند بستاند و بزند. نمی گویم عیب و نقص را توجیه نماییم اما در صدد رفع آن باشیم. زبان ما هنوز با زبان فلسفه اروپای جدید چنانکه باید آشنا نشده است. برگرداندن این فلسفه ها به زبان فلسفه اسلامی هم در غالب موارد (جز در منطق) بر دشواری ها می افزاید. بطورمثال سوژه و ابژه را به ذهن و عین برگرداندن شروع دور شدن از فهم فلسفه جدید است. پس کسانی باید باشند که مطالب فلسفه جدید را دریابند و با زبان خود به آنها بیندیشد و در این صورت است که فلسفه زبان خودرا پیدا می کند.
ناشری که آثار فلسفی و به خصوص ترجمه آثار فلاسفه را منتشر می کند باید ویراستاران دقیق و سخت گیر داشته باشد که بکوشند مو را از ماست بکشند و تا مدلول آن چه را که در کتاب آمده است درنیابند اجازه چاپ ندهند. می دانم این مطلب ایده آل است و ما سازمانها و انتشارات غیرانتفاعی که آثار فلسفه چاپ کنند نداریم. بالاخره این که مشکل فلسفه مشکل نشر نیست. فلسفه سخن زمان است و زمان ما که زمان عسرت نیست انگاری است نه فقط زبان گویای فلسفه ندارد بلکه گفتگوهای رسمی و اداری و نوشتن قوانین و مقررات نیز در آن گرفتار لکنت شدید شده است. فرهنگ در شعر و فلسفه (هنر و حکمت) زبان باز می کند و راه خودرا روشن می سازد. بعضی نشانه ها حکایت از این دارند که لکنت رو به شدت دارد و چنانکه در گفتارها و کردارها می بینیم بی خردی و جهل به سرعت توسعه می یابد و سخن و رفتار بی خردانه و احمقانه با استقبال بیشتر مواجه می شود. اما چون آدمی نمی تواند بی زبان و لال باشد می توانیم امیدوار باشیم که وقتی کار به نهایت نزدیک می شود پیک نجات هم شاید برسد که مولای پارسایان فرمود: عِنْدَ تَنَاهِی الشِّدَّةِ تَکُونُ الْفَرْجَةُ
منبع: beedownload.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب